Onder de glimlach van de keizer

In de koffiehuizen van Lviv (Lemberg) hangt zijn beeltenis doodleuk aan de muur. Het portret van keizer Franz-Joseph I. Alweer honderd jaar geleden stortte het Habsburgse Rijk ineen, maar Franz-Joseph leeft. Een portret van keizer Wilhelm II in Wroclaw (Breslau) zou natuurlijk ondenkbaar zijn, een afbeelding van Tsaar Nicolaas II ben ik in Kyiv (Kiev) ook nog niet tegengekomen.

Habsburgers, Hohenzollerns en Romanovs, min of meer simultaan gingen zij kopje onder, maar in Lviv leeft de Habsburgse vorst voort. Eerst als protest tegen Moskou, later als teken van onderscheid met het centraal gezag in Kyiv. 

De koffiehuizen van Lviv, waar je de koffie al op straat ruikt, lijken op de kavarna-cultuur in Praag, maar beide bevrijd van de kleinburgerlijke sfeer van de Weense taartjes. Toch moet je onwillekeurig denken aan de functie van de Weense koffiehuizen als plaats van het politieke debat.

In mijn eeuwige bezorgdheid te laat te komen, was ik die zondag een half uur te vroeg voor mijn afspraak in het centrale koffiehuis in het centrum van Lviv. Het geroezemoes stroomde me tegemoet. Alsof ik op een feestje kwam dat al in volle gang was. Met moeite vond ik een tafeltje. Het gesprek aan het tafeltje naast me was luid en er was duidelijk sprake van een meningsverschil. Ik kreeg slechts flarden van de discussie mee:

“Dus jij vindt…?.” 

“Aan de hoogste boom……!” 

“Als we dan nog bomen hebben…” 

“Banderist, fascist, stalinist…!...” 

Stepan Bandera, de man van het ultrarechtse radicalisme, wordt in Lviv als held beschouwd. Hij is zo uit Hitler’s “Mein Kampf” gestapt: “Mangel aan Nationalstolz”. Het duurde niet lang of ik had door dat de Sovjet-Unie oude stijl hier werd doorgenomen. Haat en nijd!

Het komt in Lviv altijd neer op dezelfde vragen: was Lviv een vijfde colonne van Hitler geweest? Houdt Europa in Lviv soms op? Is Lviv dan een poort naar Europa? Is Lviv slechts een vervlogen Europees aanhangsel? Het Europa dat men moest verlaten om te overleven. Galiciëduitsers, joden, Polen, zij waren niet meer welkom. Een stukje 19e eeuws Habsburg in een modern Oekraïne? Een stad die ooit Hongaars, Moldavisch, Pools, Oostenrijks, Russisch, Duits en Sovjet-Russisch was, heeft heel wat te vertellen. Het oude Lviv heeft eeuwen nodig gehad. Vervagende grenzen.

Geen wonder dat keizer Franz-Joseph op dit verhitte debat bleef neerkijken. De rust van de brave Donaumonarchie. Als tegenwicht. Het kan komen door de, inmiddels naast de koffie geserveerde, Armeense cognac, maar ik meende de keizer even te zien glimlachen. Ik stond op en liep naar het portret toe. Om vooral niets te missen. Misschien ging de keizer wel spreken. De verbaasde gezichten van de overige gasten in mijn richting deden me plots beseffen dat ik ver naast het paadje was geraakt. Ik maakte dat ik weg kwam.

Buiten werd ik ingehaald door een hollende ober. Of ik nog even wilde afrekenen. Ik betaalde en gaf hem een forse fooi. Dat verdien je wel als je in zo’n onstuimige omgeving moet werken.