De Franse schrijver Marcel Proust formuleerde ooit een aantal vragen, waarvan de beantwoording zelfinzicht zou vergroten. Het gaat dan om vragen als “Wie zijn uw favoriete romanfiguren?” en “Wie zijn uw favoriete dichters?”, maar ook ”Welke historische figuur verafschuwt u het meest?” Alles bij elkaar zo’n vijfendertig vragen. De vraag die mij het meest intrigeerde was: “Hoe zou u willen sterven?” Proust beantwoordt deze vraag zelf op originele wijze met: “meilleur et aimé”. De Nederlandse schrijver Willem Frederik Hermans, die zich ook aan beantwoording van deze vragenlijst heeft gewaagd, schrijft hier: ”onverwacht, in een flits”. Zo zullen velen deze vraag beantwoorden. Plots weggerukt te worden uit het leven lijkt zoveel beter dan langzaam te verpieteren. De Russische dichter Lermontov schreef: “mourir par une balle de plomb dans le coeur vaut bien une lente agonie de vieillard”. Navrant dat de dichter daarna zelf op zesentwintigjarige leeftijd bij een duel door zo’n “balle de plomb” omkwam. De keuze deed zich al voor aan Achilles, aan wie gevraagd was of hij een lang roemloos leven of een kort roemrijk leven wilde. Hij koos en kreeg het laatste. In het oude Griekenland van duizenden jaren geleden was eer, heldendom en glorie nu eenmaal belangrijker dan gezondheid. Grote strijders als Achilles, maar ook Alexander de Grote stierven jong (beiden op drieëndertigjarige leeftijd, net als Jezus later). Toch is hun vermaardheid na duizenden jaren nog niet vervlogen.

In de grote katholieke gezinnen van de achttiende en negentiende eeuw, waar een gezin van tien kinderen of meer heel gewoon was, werd standaard een zoon aan de kerk en een zoon aan het leger geschonken. De priesterzoon las dan later de H. Mis voor zijn gesneuvelde broer, wiens foto op de schouw het gezin met trots vervulde. Trots? Ja, “dulce et decorum est pro patria mori”. In de verwende westerse samenleving van heden wordt het individuele leven van eenieder op een hoog plan gezet. In de huidige gezinnen met een of twee kinderen wordt de emotionele betrokkenheid in dat ene of in die twee kinderen geïnvesteerd. Verlies is dan onverdraaglijk. Sterven voor een hoger doel wordt hier nu niet meer als een heldendaad gezien. In de Vietnam-oorlog zei de Vietnamese generaal Giap over de stapels lijken van zijn soldaten: “zij behoeven niet betreurd te worden, zij hebben hun nut voor ons bewezen”. Voor Hitler en Stalin waren de miljoenen slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog niet meer dan een statistisch gegeven.

Kennelijk is er een oorlog voor nodig om het vuur voor het hogere doel weer te laten branden. Van al die Oekraïense jongens die na februari 2022 naar het front in Oekraïne trokken, ook zij die uit het buitenland naar hun moederland terugkeerden om te vechten, van ál die jongens is nu bijna niemand meer in leven. Het ultieme offer voor hun vaderland. Hun dapperheid en elan zal in de herinnering van onze kinderen en kleinkinderen en nog lang daarna vastgeklonken moeten worden. Het is een epos waard.